KIRIK CAM TEORİSİ
Amerikalı suç psikologu Philip Zimbardo, 1969 yılında, yüksek suç oranına sahip, yoksul Bronx ile düşük suç oranına ve yüksek gelir düzeyine sahip Palo Alto bölgelerine plakasız ve 1959 model birer otomobil bırakır.
***
Bronx’ daki araba 2 saat sonra saldırıya uğrayacak, baba-anne ve genç oğuldan oluşan bir çete tarafından aracın aküsü ve radyatörü çalınacak... Sonrasında aracın pencereleri kırılacak, koltukları parçalanacak, 24 saat içinde araç pert olacaktır.
***
Palo Alto’da 24 saat geçmesine rağmen henüz araca kimse dokunmamıştı. Deneyimizin mimarı Philip Zimbardo eline bir balyoz alıp aracın kaportasını çökertecek ve kelebek camını kıracaktır. Kısa süre sonra bu saldırı işlemine çevrede yaşayan saygın zannedilen zengin kişilerde katılacaktır.
***
“Demek ki” diyordu Zimbardo “ ilk camın kırılmasına ve ilk duvar yazısına izin vermemelisisiniz. Aksi halde kötü gidişatı durduramazsınız.”
***
Zimbardo’nun deneyini, Kırık Camlar Teorisi( Broken Windows Theory) olarak sosyolog James Wilson ve George Kelling, 1982 yılında The Atlantic Montly adlı dergide yayınlayacaktı.
***
Wilson ve Kelling birkaç camı kırık bir evin bir süre sonra diğer camlarının da kırılacağını, sonrasında işgal edileceğini, bir duvar kenarına bir kişi çöp boşalttığında bir süre sonra herkesin çöpünü oraya bırakıp çöp dağları oluşacağı örneklerini vererek, belediyelere yönetim dersleri vereceklerdi.
***
Bir bölgenin suç ve cinayet bölgesine dönüşme süreci, tek bir cam kırığıyla başlayacak, insanlar ortada bir otorite boşluğu olduğunu düşünüp, kaos teorisindeki kelebek etkisi gibi, olaylar birbirini domino ederek, ölümlere varan sonuçlara yol açacaktı.
***
Can kırıkları olmaması için kırılan ilk cam hemen onarılmalı,
Kan dökülmemesi için dökülen her çöp derhal toplanmalıydı.
***
NewYork Metro idaresi 1984 yılında Kelling’e görev verecekti. Kelling,
“ Kırık Cam Teorisi”ne, “Sıfır Tolerans Teorisi”ni ekleyecek “ dilenciler, fahişeler, metroya biletsiz binenler, otomobilleri çizenler, sokaklara işeyenler yüzünden yasalara saygılı vatandaşlar sokağa çıkamıyor, sokaklar barbarlara kalıyor, sokaklar bunlardan geri alınmalı” diyecekti.
***
Kelling’ in hayranı William Bretton,1990 yılında New York Metro’sundan sorumlu polis müdürlüğüne atanacak 1000 kilometreden uzun, yılda 1 milyardan fazla yolcu taşıyan metroda “ sıfır tolerans, suç analizi, bilgisayarlı takip sistemi”sayesinde, gasp, uyuşturucu satışı, cinayet, yaralama sarkıntılık, tecavüz gibi suçların ortadan kalkmasını sağlayacaktı.
***
Kırık Cam Teorisinin hayatın her alanında aslında karşılığı vardı.
Sağlığınızdaki karşılığı önemsemediğiniz küçük bir enfeksiyondu.
İkili ilişkilerinizde, ağzınızdan çıkan bir sözdü.
Ruhsal yaşamınızda, kontrol altına alamadığınız ilkel bir duyguydu.
***
Kırık Cam Teorisi’nin iş dünyasında ki karşılığını, Michael Levine “ Kırık Camlar Başarısız İşler” kitabında, bir şirketin uç noktadaki bir elemanının, müşteri iletişiminde yaptığı küçük görünen bir hatanın, temsil ettiği şirketin algısını bozarak, marka değerini nasıl düşüreceğini yazacaktı.
***
Şebnem Ferah, cam kırıklarının insan ruhunu kanatarak, bir damlayken nasıl okyanusa dönüşeceğini ”can kırıkları” şarkısında anlatacaktı:
“Bu kalabalığın içinde
Yapayalnız hissetmektense
Dünyanın bir ucunda
Tek başınayım
Kir göstermeyen renkleriniz
Sizin olsun
Korkmaktansa
Bulanıklığın tam içinde
Tek başınayım
Benim belki de
Gizli bir bildiğim var
Elbet de ağlarım benim
Can kırıklarım var
Senin gördüğün
Yanağımdan süzülenler
Asıl içimde
İçinde yüzdüğüm bir deniz var”
***
Cam kırıkları, can kırıkları olmasın…
